نقش امیرالمومنین علی (ع)در شکوفایی دانش اخلاق اسلامی

چکیده امام علی علیه السّلام از نظر علمی زبانزد عام و خاص است، چنان که اندیشمندان بزرگ مسلمان و غیر مسلمان وحتی مخالفان آن حضرت، به این مطلب معترفند. رسول خدا صلوات الله علیهدر معرفی شخصیت علمی آن حضرت می فرماید: «أنا مَدینَهُ العِلمِ وَ عَلیٌّ بابُها»و امیرالمومنین علیه السّلام خود می فرماید: «اگر پرده ها فرو افتند هیچ چیز بر معلومات من افزوده نمی شود». بنا بر بیانات بسیاری از علما، امیر مومناندر بسیاری از علوم از جمله صرف و نحو، بلاغت، علوم قرانی و...پیشتاز و سرآمد بوده اند. از سویی، دانش اخلاق، به عنوان علمی که از شناخت خیر و شر،و مهلکات و منجیات نفس بحث می کند تا او را ملزم به انتخاب خیر کند تعریف شدهو در بین سایر دانش ها از اهمیّت والایی برخوردار است؛ زیرا گرانمایه ترین چیزی که خداوند در اختیار انسان قرار داده روح اوست و پرورش روح و سایر ابعاد انسانی، با کمک این دانش صورت می گیرد. براین اساس، بررسی نحوه پیدایش و نمو و شکوفایی این دانش سرنوشت ساز، حساسیت و اهمیت ویژه ای می یابد. در اینتحقیق نگارنده تلاش نموده تا پس از بررسی مبادی علم اخلاق و بهره مندی از اندیشه های امیرالمومنین علیه السّلام به این رهیافت نایل شود که خمیرمایه ی اصلی این اندیشه هاو شالوده اخلاق اسلامی و آنچه تحت عنوان اصول و مبانی اخلاق به اثبات رسیده است سرچشمه در کلام امام علی علیه السّلام دارد. پس از آن در بررسی دانش اخلاق اسلامی به بیان پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی پرداخته و آن ها را از دو جنبه اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی بررسی نموده و پاره ای از زیر شاخه های اخلاق فردی مانند: تقوا، زهد، صدق و راستی و... و نیز پاره ای از زیرشاخه های اخلاق اجتماعی مانند: نیکوکاری، اصلاح بین خَلق، ادای امانت و... را مطرح کرده و از هر دو بُعد نظری و عملی به بیان دیدگاه های امیرالمومنین علیه السّلام و عملکرد ایشان در اینزمینه پرداخته و وجود ملکات و حالات ارزنده نفسانی را در وجود حضرت نظاره گر شده و به این مطلب دست یافته که اندیشه های ناب محمدی صلوات الله علیه در وجود ایشان بارور شده و با عمل به آنچه که به آن علم یافته و اندیشه های نورانی که در وجود حضرت شکوفا شده در پی اثرگذاری آن اندیشه در افکار مردم جامعه آن زمان و زمان پس از خود بوده است. همچنین با بررسی هایی که در برخی آثار مکتوب به جای مانده از اعصار مختلف، چه از اندیشمندان اهل سنّتمانند: جاحظ بصری، ماوردی، ابوحامد غزالی، ابن ابی الحدید، وشخصیت های شیعه مانند: ابن مسکویه، خواجه نصیرالدین طوسی، فیض کاشانی و محمد مهدی نراقی و میزان اثرپذیری آن ها از افکار و اندیشه ی امیرالمومنین علیه السّلام در این پژوهش صورت گرفت،بر این مطلب تصریح می کند که امام علی علیه السّلام در پیدایی،شکوفایی و گسترش دانش اخلاق اسلامی نقش بسیار مهم و غیر قابل انکاری داشته است. کلمات کلیدی:امیرالمومنین، دانش اخلاق، اسلام، شکوفایی.